‘Plein 1953 in Pendrecht’. Onder deze titel schreef dagburgemeester Mario Bosch een artikel voor Ons Charlois, het driemaandelijkse periodiek van de Stichting Historisch Charlois.
Lees hieronder het volledige artikel:
Midden in Pendrecht ligt Plein 1953, het jaartal in de naam verwijst naar de watersnoodramp in het zuidwesten van Nederland én het jaar waarin de bouw van Pendrecht begon. Alle straten in de wijk zijn vernoemd naar plaatsen die zijn getroffen door de watersnoodramp van 1953.
De functie van Plein 1953
Plein 1953, door de Pendrechtenaren kortweg ‘het Plein’ genoemd, is letterlijk en figuurlijk het hart van de wijk. Zo had de ontwerpster van Pendrecht, Lotte Stam-Beese, het ook bedacht: een centraal plein met winkels en daaromheen de woonbuurten. De winkels op Plein 1953 waren bedoeld voor de niet-dagelijkse boodschappen, ieder deel van de wijk had immers zijn eigen buurtwinkelcentrum.
Aan de zuidkant van het Plein is een vierkante vijver met een fontein die het geografische middelpunt van de wijk vormt, de vier Pendrechtse singels komen in deze vijver uit. Lotte Stam-Beese hechtte grote waarde aan het vrije zicht op de vijver, zij kon niet vermoeden dat dit later (tijdelijk) verloren ging door de bouw van wijkgebouw de Middelburgt.
De inrichting van Plein 1953
Veel (oud-)Pendrechtenaren zullen met weemoed terugdenken aan het vroegere Plein 1953, vooral het deel aan de kant van de Slinge. Dat was het groenste deel met een rozenperk, plantsoenen en een grasveld waarin het beeld De Provinciaaltjes stond. Door dat grasveld liepen paden (waar ik als kind graag overheen liep) en langs de randen waren lange banken.
Het door Loeki Metz vervaardigde beeld De Provinciaaltjes, in de volksmond ook wel De Zeeuwse meisjes genoemd, stelt twee winkelende meisjes voor en stond oorspronkelijk bij concertgebouw De Doelen. Op verzoek van de wijkraad Pendrecht werd het bronzen kunstwerk in augustus 1967 verplaatst naar Plein 1953.
De bestrating van heel Plein 1953 bestond uit een patroon van witte vierkanten met zwarte randen, vanuit de lucht leek het op een vel ruitjespapier. Alleen voor de Karel de Stouteflat was een rolschaatsbaan bestaande uit trottoirtegels. Langs de rolschaatsbaan stonden hoge lantaarnpalen van een bijzondere constructie, ze konden met een scharnier naar beneden geklapt worden om zonder hoogwerker de lamp te kunnen verwisselen.
De winkels op Plein 1953
Wie anno 2016 over het Plein loopt kan zich nauwelijks voorstellen dat er vroeger een grote verscheidenheid aan winkels was. Laten we in gedachten teruggaan naar de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw en een wandeling maken langs de winkels van toen.
In het blok aan de kant van de Krabbendijkestraat zaten o.a. herenmode Men’s Corner, bloemenhandel Ixora, damesmode Maison Roda, drogisterij De Koriander, hengelsportartikelen Rijnders, verlichting W. van Leer en Visser’s Speelgoedpaleis.
Linksaf richting Slinge: verf en behang Poppeliers, schoenenwinkel De Zeeuw (later verhuisd naar de Slinge en pas in 2010 gesloten), apotheek Paulssen-Smeets (nu Apotheek Pendrecht en gevestigd in de Zuiderkroon) en woninginrichting Roobol. Tegenover dit blok: supermarkt De Gruyter, Holba groenten en fruit, Visser’s Warenhuis, slijterij Oporto, drogisterij Bos en Spaarbank Rotterdam (op de hoek).
Linksaf richting Tiengemetenhof: tandtechniek Van Zoelen, bakkerij Timmers, rijwielhandel Philipsen, slagerij Van der Knijff en apotheek Roodzant. In de drie kiosken waren gevestigd de Hollandse Bank Unie, boekhandel J.C. van der Wel en bloemenzaak Boluja. Latere winkels die langere tijd op Plein 1953 hebben gezeten zijn o.a. poelier ’t Haasje, sportzaak Tennis Only (nu gevestigd in Prinsenland), witgoedzaak Eurotron, Chinees restaurant Boeddha en Möller Modes.
De teloorgang van de winkels begint eigenlijk al in de vorige eeuw maar vooral de laatste jaren ging het snel bergafwaarts, een ontwikkeling die overigens heel Nederland trof. Het winkelaanbod op Plein 1953 verschraalde en de leegstand nam schrikbarend toe, dit alles werd versterkt door de economische crisis. Ik heb al heel wat winkels zien komen en gaan, de variatie wordt steeds minder en eettentjes lijken de overhand te krijgen. Soms blijkt een zaak een dekmantel te zijn voor criminele activiteiten want al meerdere keren is er in de kelder van een winkelpand een hennepkwekerij aangetroffen. Een ander probleem is dat de meeste panden particulier eigendom zijn waardoor een gezamenlijke aanpak lastig is, veel panden kampen met achterstallig onderhoud.
De kritiek op Plein 1953
Al vanaf het begin wordt er in negatieve zin over de inrichting van Plein 1953 gepraat. Want nietwaar, het Plein was maar een tochtgat waar de gezelligheid ver te zoeken is. Zo knus als de woonbuurten waren, zo kaal was het Plein: een winderige en stenen vlakte waar je alleen maar kwam om te winkelen. Iedereen zei dat Plein 1953 nog niet af was maar indirect gaf men hiermee de werkelijke oorzaak aan: het Plein is wijdlopig oftewel te groot opgezet.
Zelfs Lotte Stam-Beese vond het Plein maar niks en dat liet ze duidelijk blijken tijdens haar bezoek aan de wijk in 1968: “Er kan veel meer van gemaakt worden (…) het vraagt om levendigheid (…) er zou een overdekt zwembad kunnen komen daar aan het eind.” Het klinkt ongeloofwaardig maar drie jaar later wás er een overdekt zwembad aan de Sliedrechtstraat ten zuiden van Plein 1953! Helaas is dat al lang weer verdwenen, Zwembad Pendrecht heeft amper 20 jaar bestaan.
In de loop der jaren heeft men door allerlei plaatselijke aanpassingen geprobeerd het Plein aantrekkelijker te maken. In het westelijke deel komen pergola’s en vlonders. In het middengedeelte wordt in 1977 de Middelburgt gebouwd, daarmee ging wel het uitzicht op de vijver verloren. Op de plek van de rolschaatsbaan komen parkeerplaatsen met smalle groenstroken. Alleen het gedeelte tussen de Middelburgt en de Slinge is in al die jaren hetzelfde gebleven. Maar ondanks al deze veranderingen bleef het Plein een ongezellige en sfeerloze plek. Uit een in 1992 door de Bewonersorganisatie Pendrecht gehouden enquête kwam de onvrede nog eens duidelijk naar voren: 50% omschreef het Plein als ‘ongezellig’ terwijl maar liefst 83% van mening was dat het Plein ‘opgepept’ moet worden.
De metamorfose van Plein 1953
Nadat allerlei ideeën het niet haalden heeft de deelgemeente Charlois in de negentiger jaren opdracht gegeven aan de Dienst Stedebouw en Volkshuisvesting en het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam om een geheel nieuw plan te ontwikkelen. De bedoeling is om het hele Pleingebied in één keer aan te pakken zodat Pendrecht eindelijk een aantrekkelijk hart krijgt. Op 20 maart 1995 is in een stampvolle Christus Triomfatorkerk dit nieuwe plan voor Plein 1953 gepresenteerd. De hoofdpunten zijn: verbeteren van het winkelbestand, verkleining van de open ruimte en de bouw van woningen.
Van 1998 tot 2000 is dit plan uitgevoerd waardoor het hart van Pendrecht een heel ander gezicht kreeg. De drie kiosken en wijkgebouw de Middelburgt verdwenen en er kwamen twee grote supermarkten voor terug, één van de supermarkten is in een multifunctioneel gebouw waarin tevens de nieuwe Middelburgt en de bibliotheek zijn ondergebracht. Langs de singel kwamen drie zgn. stadsvilla’s, de opvallende witte flats staan gedeeltelijk op V-vormige poten. Nadat alle bouwwerkzaamheden waren afgerond konden de stratenmakers aan de slag met de sierbestrating die bestond uit grote gele vierkanten met zwarte randen, het ruitjespatroon bleef dus gehandhaafd. Het beeld De Provinciaaltjes, dat tijdens de herinrichting was weggehaald, keerde op ongeveer dezelfde plek terug. Op 14 oktober 2000 werd het beeld (her)onthuld tijdens de officiële opening van het vernieuwde Plein 1953.
Maar de geschiedenis rond Plein 1953 herhaalt zich want wie nu denkt dat iedereen vol lof is heeft het mis: ook dit keer reageren de Pendrechtenaren met gemengde gevoelens. De meeste kritiek is er op het bijna geheel ontbreken van groen, op het centrale middendeel staan weliswaar enkele bomen maar verder is het een grote kale stenen vlakte. Vanaf 2006 hingen er in de zomer plantenschalen met geraniums aan de lantaarnpalen, helaas zijn deze hanging baskets in 2013 door de deelgemeente wegbezuinigd. In 2008 kwamen er grote metalen boombakken die er nog steeds staan. De bezuinigingen troffen ook de voorzieningen op het Plein: wijkgebouw de Middelburgt is vanaf 2011 dicht en de bibliotheek sluit eind 2012 de deuren, hier bevinden zich nu de Kinderfaculteit van Vitaal Pendrecht en het Kinder Service Hotel. In juni 2012 kwam er een blauwe walvis, een draadfiguur dat in de zomerperiode iedere minuut water spuit. Het opvallende kunstwerk staat op een betonnen plateau en is het eindpunt van de kindvriendelijke routes door de wijk.
De vergroening van Plein 1953
Na gesprekken met omwonenden is er een plan gemaakt voor meer groen op het Plein, de uitvoering daarvan is eind 2015 begonnen met het planten van beukenhagen langs de stadsvilla’s. In maart 2016 is de tweede fase uitgevoerd: langs de westelijke zijkant van Dirk zijn vijf bomen geplant, langs de vijver komt een grasrand met bomen en aan de kant van de voormalige Middelburgt is een verhoogd groenperk aangelegd. Een andere wens van de bewoners is het weghalen van de walvis, dat moet nog gebeuren maar een nieuwe bestemming voor het blauwe kunstwerk is nog niet gevonden.
Mario Bosch
Fotobijschriften:
Foto 1: Plein 1953 kort na de bouw (foto: collectie Jan van den Berg).
Foto 2: Plein 1953 met op de achtergrond de Karel de Stouteflat (reproductie ansichtkaart).
Foto 3: Het in maart 2016 aangelegde groenperk.