Architectonisch gezien is Pendrecht een bijzondere wijk. Er is een rijke diversiteit aan architectuur. Mario Bosch, de Pendrechtse dagburgemeester, weet hierover alles te vertellen. Vandaag (zaterdag) gaf hij opnieuw een rondleiding door de wijk in het kader van Rotterdamse Zolder Vondsten (RoZoVo). Een klein gezelschap ging met hem op stap om de verschillende bijzondere gebouwen te bewonderen, daarbij voorzien van de nodige verhalen en feiten.
Watersnoodramp
De rondleiding start op Plein 1953. Het centrale plein is vernoemd naar het jaartal waarin de bouw van Pendrecht begon. Dit was het jaar van de watersnoodramp en daarom zijn alle straatnamen vernoemd naar plaatsen die onder water hebben gestaan. Behalve de Slinge en de Oldegaarde; deze bestonden al in het aangrenzende Zuidwijk.
Start van de bouw
Onze Woongemeenschap (OWG), het huidige Woonstad Rotterdam, startte op 21 december 1953 met de bouw op de Oldegaarde nabij de Groene Kruisweg. De symbolische eerste steen werd drie maanden later gelegd en deze is na de sloop in 2004 bewaard gebleven, mede dankzij Mario’s inzet. Sinds enige tijd is de steen ingemetseld in een speciaal hiervoor gebouwd muurtje op de hoek van de Zijpe/Schuddebeursstraat. OWG was trouwens lang niet de enige woningcorporatie in Pendrecht: vanwege de verzuiling waren er veel verschillende actief.
Genummerde buurten
Iedere buurt had een nummer tussen de 1 en 8, in de volgorde van de bouw. Pas in de negentiger jaren kregen de buurten een naam en werd het aantal buurten teruggebracht naar vier.
Lotte Stam-Beese
Stedenbouwkundige Lotte Stam-Beese (1903-1988) wilde een stad in een stad creëren. Niet alleen met woningen, maar ook met voorzieningen zoals winkels, scholen, kerken en een buurthuis. En niet alleen van steen, maar ook omringd door groen; geen gewone stad maar een tuinstad. Behalve Pendrecht ontwierp zij ook Kleinpolder, Westpunt (Hoogvliet), Het Lage Land (Prins Alexanderpolder) en Ommoord.
Lijnrechte straten
De wijk is verdeeld in strakke rechte lijnen. Alle straten lopen lijnrecht, nergens is een slingerend paadje te ontdekken. De enige uitzondering is de Slinge, die net voor de Groene Kruisweg een flauwe bocht naar rechts maakt. Als je hier loopt of rijdt, kijk je recht tegen de Shell-flat aan. Dat was precies de bedoeling: de flat is hier bewust geplaatst zodat je niet in het ‘niets’ zou kijken. Bij het ontwerp van de wijk is werkelijk overal aan gedacht.
Wooneenheden
Lotte Stam-Beese wilde dat de verschillende bewoners, jong of oud, alleen of samenwonend, met elkaar in een buurt woonden. De verschillende woningtypen voor deze doelgroepen (flats, rijtjeshuizen en bejaardenwoninkjes) combineerde zij in een wooneenheid. Zo’n wooneenheid bestaat uit een blok waarin de verschillende woningtypen rondom een gemeenschappelijke tuin zijn gecreëerd. Hierdoor ontstond een stempelpatroon.
Pendrecht is de eerste wijk van Nederland waar het idee van wooneenheden werd toegepast. Op een paneel aan de gevel van een flat in de Middelharnisstraat is het stempelpatroon afgebeeld in rode, blauwe en gele lijnen. De kleuren doen aan Mondriaan denken maar hebben verder geen speciale betekenis.
Paalwoningen
De indeling van iedere wooneenheid is telkens hetzelfde: een flat langs de straat met haaks daarop de rijtjeswoningen of bejaardenwoninkjes. De architectuur verschilt echter overal. Daardoor kent Pendrecht een rijke diversiteit aan architectuur. Een architectonisch bijzonder voorbeeld vormen de paalwoningen in de Dirkslandstraat en de Stellendamstraat, ontworpen door Harry Nefkens en ook wel ‘vissenkommen’ of ’televisieramen’ genoemd. Deze staan op palen en zijn voorzien van onderdoorgangen. De ramen lopen aan de onderkant schuin, wat goed te zien is als je er vanaf de zijkant naar kijkt. De woningen zijn in 2002/2003 opgeknapt. Waar nu de Ostreaflat staat, stonden ook paalwoningen maar die werden in 2000 afgebroken.
Bejaardenwoninkjes
De bejaardenwoninkjes bestonden uit hele kleine huisjes met twee kamers. De meesten zijn inmiddels gesloopt waarbij, om het stempelpatroon te handhaven, rijtjeshuizen op de leeggekomen plekken zijn terug gebouwd. In de Melissantstraat nabij de Tiengemetensingel en aan de Kerkwervesingel staan nog enkele blokjes. Het blokje aan de Kerkwervesingel, op de hoek van de Bruinissestraat en ook wel boerderijwoninkjes genoemd, heeft geen woonfunctie meer. Hier is nu onder andere Stichting Ons Rotterdam gevestigd. Even verderop aan de Kerkwervesingel staat de langste flat van Pendrecht: een portiekflat die loopt vanaf ongeveer de Bruinissestraat tot de Oldegaarde.
Kerken
Er zijn drie kerken in Pendrecht die nog steeds als zodanig in gebruik zijn. Twee daarvan hebben een klokkentoren. De derde, de Triomfatorkerk in de Krabbendijkestraat, niet meer. Deze had namelijk een constructiefout. Toen Mario als klein jongetje in de klas zat, op de Beatrixschool, was hij getuige van de sloop van deze toren aan de overkant. “Die beelden van de toren die in tweeën werd gezaagd, staan op mijn netvlies gebrand.”
Straatnamen
Dwars door De Tuin op het Zuiden, het grootschalige nieuwbouwproject van Woonstad Rotterdam dat bijna afgerond is, werd in 2011 een nieuw voetpad aangelegd: het Fijnaartpad. Om diverse redenen vond Mario deze naam niet passen: er was al een Fijnaartpad en de naam sloot niet goed aan bij de andere straten in deze buurt. Waarop Nico Ros, van Woonstad Rotterdam, Mario uitdaagde om een betere naam te verzinnen. Hij kwam met de naam Ovezandepad. In Ovezande, een plaatsje op Zuid-Beveland, is namelijk architect Ernest Groosman geboren. En waar nu De Tuin op het Zuiden is, stonden eerst de door Groosman ontworpen portiekflats. “Het voelt nog steeds als ‘mijn’ pad als ik hier loop”, aldus Mario.
Meer weten?
Op de website van Mario is nog veel meer te lezen over de geschiedenis van Pendrecht, onder andere over Lotte Stam-Beese en de herkomst van alle straatnamen.
