Mendelssohn schreef het oratorium toen hij 27 jaar was. Hij voltooide het in twee jaar. Dirigent, Willem Blonk, is nu al ouder dan Mendelssohn ooit geworden is, doet in gedrevenheid niet onder voor de grote componist. Blonk is een bewonderaar van Mendelssohn. Zo groot dat hij in het jaar dat naar de componist vernoemd is verschillende uitvoeringen van zijn muziek in zijn agenda heeft staan. In de Open Hof Ommoord werd Oratorium Paulus al ten gehore gebracht in september. Willem Blonk en de overige uitvoerenden vonden het geweldig dat na die uitvoering er in de Open Hofkerk in Pendrecht ook een concert kon plaatsvinden. Voorbereidingen en repetities kosten veel tijd, veel organisatie en energie. Twee keer uitvoeren geeft dan deste meer voldoening.
En voldoening kunnen koren, orkest, solisten en dirigent hebben van de uitvoering die er 4 oktober in het kader van de zondagmiddagmuziek in de kerk in Pendrecht plaatsvond. Dat is op van het gezicht van paukenist en sopraan Nynke de Jong op één van de fotootjes hiernaast af te lezen.
Mooie muziek, virtuoze uitvoerenden, veel publiek en een mooie akoestiek in de kerk waren allemaal ingrediënten om terug te kijken op een enorm succes. Die akoestiek was vast zo goed door de grote hoeveelheid mensen in de kerk. Dat verdient een prachtig verhaal als dat van Paulus. De apostel die als Saulus genoot van de stenigingen van de volgelingen van Jezus Hij verdiende er geld aan door op de kleding van de stenenwerpers te passen. Hij denkt er goed aan te doen het zaad dat Jezus gezaaid heeft met wortels en al uit te roeien.
“Ik ben een joods man, geboren in Tarsus in Cilicië”, schrijft de streng gelovige Saulus in de eerste eeuw na Christus. “In Jeruzalem ben ik grootgebracht. Als leerling van Gamaliël ben ik nauwkeurig onderwezen in de wet van onze voorouders.”
Het zijn roerige tijden in Jeruzalem. Jezus is pas gekruisigd en zijn volgelingen worden door de joden zwaar vervolgd. Eén van de eerste christenen is Stefanus. Hij is een moedig man, en steekt zijn mening niet onder stoelen of banken. Dat komt hem duur te staan. Op een dag wordt hij door de joden Jeruzalem uitgesleept en gestenigd.
Saulus is erbij wanneer Stefanus wordt gedood. Hij is een fel tegenstander van het pas ontstane christendom. In de bijbel staat: “Saulus vernietigde de gemeente en liet geen huis ongemoeid: mannen en vrouwen werden meegesleurd en naar de gevangenis gebracht.”
De christenen ontvluchten dan ook massaal Jeruzalem. Veel van hen trekken naar de stad Damascus, maar ook daar zijn ze niet veilig. Saulus reist ze achterna om ze gevangen te nemen en naar Jeruzalem te brengen.
Maar dan, onderweg naar Damascus, gebeurt er iets bijzonders. Zelf beschrijft Saulus het als volgt: “Ik was al dicht bij Damascus, toen er plotseling, midden op de dag, een sterk licht uit de hemel om mij heen straalde. Ik viel op de grond en hoorde een stem: Saulus, Saulus, waarom vervolg je mij? Ik vroeg: Wie bent u, Heer? Hij antwoordde: Ik ben Jezus van Nazareth die jij vervolgt.”
Het felle licht heeft Saulus blind gemaakt. Hij laat zich door zijn dienaren naar Damascus brengen, laat er zich dopen en bekeert zich tot het christelijke geloof. Ook zijn naam verandert hij in Paulus, dat betekent ‘klein’. Na drie dagen gebeurt er weer een wonder: hij kan weer zien.
Die bekering moet enorm veel impact gehad hebben, zowel op hemzelf als op zijn omgeving. Stel je voor dat in jou kennissenkring iemand zeer streng gelovig is, en dat diegene van de ene op de andere dag een radicaal ander geloof aanneemt. Dat zou toch schokkend zijn? En misschien zou je die persoon ook niet meer zo serieus nemen.
Dat gebeurt ook met Paulus. Terug in Jeruzalem gaat hij voor de christenen preken, maar die gaan hem uit de weg, omdat ze niet echt geloven dat hij bekeerd is. Bovendien wordt de voormalige joodse vervolger nu zelf door de joden vervolgd: hij wordt verschillende keren opgepakt, gegeseld en in de gevangenis gegooid. Daarom gaat hij weg uit Jeruzalem en trekt de wijde wereld in om de heidenen te gaan bekeren.
Op een van zijn reizen, als hij in een heidens dorpje aan het preken is, gebeurt er een wonder. Tussen zijn toehoorders zit een lamme man die niet kan staan of lopen. Als Paulus hem ziet, zegt hij: “Ga recht op uw voeten staan!” De man staat op en kan weer lopen.
Je zou denken dat Paulus met deze wonderbaarlijke genezing veel dorpelingen kan bekeren, maar in plaats daarvan denken ze dat hij zelf een god is, en willen ze hem zelfs offers brengen. Als later blijkt dat hij maar een gewone man is, zijn ze woedend. Ook hier moet Paulus vluchten. Uiteindelijk keert hij, na veel omzwervingen, terug naar Jeruzalem.
Voor Felix Mendelssohn Bartholdy was het zijn eerste grote werk voor koor, solisten en orkest. Zelf was hij een groot liefhebber van het genre: hij had al veel oratoria van grote componisten als Bach, Händel en Haydn gedirigeerd. Hij was dan ook opgetogen toen een bewonderaar, de dirigent Johann Schelbe, hem opdracht gaf een oratorium te schrijven.
In de tijd waarin Paulus werd geschreven, was de bijbel een van de grootste inspiratiebronnen voor kunstenaars. Ook Mendelssohn maakte graag gebruik van bijbelverhalen als basis voor zijn composities. Dat hij voor zijn eerste oratorium de geschiedenis van Paulus koos, komt waarschijnlijk omdat het een spannend en dramatisch verhaal is, en daardoor interessant om op muziek te zetten.
Om het verhaal kracht bij te zetten haalt Mendelssohn alle muzikale middelen uit de kast die hij tot zijn beschikking heeft. Het stuk zit vol prachtige melodieën, schitterende orkestkleuren en indrukwekkende koren. Heel bijzonder is het moment waarop het vrouwenkoor de stem van Jezus uit de hemel vertegenwoordigt, en zingt: Saulus, Saulus, waarom vervolg je mij? De première van Paulus was een groot succes. De grote componist Robert Schumann was erbij, en vond het werk “een voortdurende opeenvolging van schoonheden.”
Die schoonheid trof op zondag 4 oktober in de Open Hofkerk het publiek en motiveerde de uitvoerenden om een extra tandje bij te zetten. Jenny Haitsma zong de prachtige sopraan partijen. Het orkest klonk geweldig en wat waren de koralen mooi. Eén partij werd aanvankelijk geschrapt door het ontbreken van een tweede sopraan. Nynke de Jong, die de pauken voor haar rekening nam is naast slagwerker ook sopraan, dus stelde prompt voor dat zij die partij voor haar rekening zou nemen. Het viel nauwelijks op en was niet in het programma aangekondigd dat er een extra solist was. Haar paukenspel was ook zeer aanwezig in het oratorium en tilde de uitvoering op een bijzonder niveau. De organist van de Open Hofkerk, Jan van Dijk, bevestigde dat er voor het eerst pauken in de kerk waren.
Het publiek applaudisseerde dan ook extra lang voor alle uitvoerenden en bleef in de gemeenschappelijk ruimte van de Open Hofkerk nog lang na om na te praten over een unieke ervaring in de Open Hofkerk in Pendrecht.
Zondagmiddag 1 november vindt er het volgende concert plaats in de reeks zondagmiddagmuziek.