In 2013 was het 60 jaar geleden dat de bouw van Pendrecht begon, op 21 december 1953 sloeg niemand minder dan Lotte Stam-Beese de eerste paal. Waar ligt nu eigenlijk de kiem van Pendrecht?
DE VOORGESCHIEDENIS
Een naam die onlosmakelijk met de oorsprong van Pendrecht is verbonden is woningbouwvereniging Onze Woongemeenschap (OWG). De oprichting vond plaats op 9 maart 1950 in een zaaltje aan de Blazoenstraat waar enkele leden van de Partij van de Arbeid een bijeenkomst hielden. Twee aanwezige raadsleden, Jan Spronkers en Meijer Frenkel, speelden al in 1946 met de gedachte om een woningbouwvereniging op te richten om zo betrokken te blijven bij de bouw van nieuwe woonwijken op Rotterdam Zuid. Hun ideaal werd nu werkelijkheid want nog dezelfde avond werd er een voorlopig bestuur gevormd en een voorlopige Raad van Commissarissen benoemd. Het enthousiasme was zo groot dat niemand er aan dacht om een geschikte naam voor de nieuwe vereniging te bedenken. Dat gebeurde pas later en het werd “Onze Woongemeenschap”, een naam waaruit duidelijk het streven naar saamhorigheid bleek. Omdat OWG was opgericht door PvdA-ers stond de corporatie jarenlang bekend als de rooie woningbouwvereniging, vooral op verkiezingsdagen en de dag van de arbeid (1 mei) hingen de straten vol met rode vlaggen wat een argeloze bezoeker verzuchtte tot de opmerking “Het lijkt hier wel een communistisch dorp!”
Het ledental van de jonge vereniging steeg in hoog tempo: niet alleen omdat men de doelstellingen steunde maar ook om t.z.t. kans te maken op een woning, wat in een tijd van grote woningnood een aantrekkelijke gedachte was. Het lidmaatschap kostte toen zegge en schrijve een kwartje (€ 0,11) per maand! De verplichting om lid te worden van OWG als je een huis huurde of je liet inschrijven als woningzoekende is pas in 1986 afgeschaft.
Het toenmalige bestuur zette er vaart achter want de benodigde formaliteiten om daadwerkelijk te kunnen gaan bouwen volgden elkaar in hoog tempo op: de koninklijke goedkeuring op 30 augustus 1951, het toewijzen van de grond op 9 mei 1952 en de aanbesteding op 8 september 1953.
Toen de officiële eerste paal geslagen zou worden was het OWG-bestuur van mening dat deze gebeurtenis een bijzonder tintje moest krijgen. Dat lukte want op 21 december 1953 werd de eerste paal geslagen door Lotte Stam-Beese, de stedenbouwkundige die Pendrecht had ontworpen. De plaats van handeling was aan het einde van de Oldegaarde want daar zou het allereerste rijtje Pendrechtse huizen komen. Voorafgaande aan het slaan van de eerste paal was een toespraak van OWG-voorzitter A. Blok, enkele passages daaruit: (…) Voor ons, bestuur en leden van “Onze Woongemeenschap” is het inheien van deze eerste paal een historische gebeurtenis. (…) Straks valt dreunend de eerste klap op de paal, daarmede een begin makend aan de realisering onzer woningen, tevens het begin van de uitvoering van het mooie plan Pendrecht. (…) Een bijzonder en apart compliment brengen wij gaarne aan de architecte, Mevrouw Stam, die zo’n mooi harmonieus plan ontwierp. (…) En moge ik thans U, of Mevrouw Stam of Heer Wethouder uitnodigen een begin te maken, met het slaan van de eerste paal.
BOUW EN OPLEVERING VAN DE EERSTE PENDRECHTSE WONINGEN
[bovenste foto] Op 29 maart 1954 werd de eerste steen gelegd, bestaande uit een gevelsteen met inschrift (“Onze Woongemeenschap” de eerste steen gelegd op 29 maart 1954 door M. Frenkel) die werd ingemetseld in de westelijke zijgevel. Het blok aan de Oldegaarde 988-998 omvatte 6 eengezinswoningen en een aanbouw die het eerste onderkomen van OWG zou worden. Tussen de woning op nummer 998A en het kantoor op nummer 998B was zelfs een verbindingsdeur en het zal daarom niet toevallig zijn dat secretaris-penningmeester M. Frenkel dit huis toegewezen kreeg.
De oplevering van het eerste rijtje woningen was op 2 november 1954 en werd een feestelijke gebeurtenis. Wethouder Jan Meertens van Volkshuisvesting hield een toespraak en reikte daarna de sleutels uit aan de zes gelukkigen. De vijfkamerwoningen waren voor die tijd heel modern, een bijzonderheid waren de tuimelramen op de slaapverdieping die om een horizontale as draaien waardoor ze ook aan de buitenzijde gemakkelijk gezeemd kunnen worden.
Wie in de beginjaren een woning betrok kreeg een welkomstbrief van OWG met de titel Uw Huis in Ons Pendrecht. Alleen al om het toenmalige taalgebruik is het meer dan lezenswaardig en er blijkt ook heel duidelijk uit dat het een groot voorrecht was om in Pendrecht een huis te krijgen. De brief begon als volgt:
Het Bestuur van “Onze Woongemeenschap” wenst U van ganser harte geluk met de woning die nu eindelijk door U betrokken zal kunnen worden. Wij zijn ons er van bewust, dat Ge er met verlangen naar heeft uitgezien en wij hopen dat ze geheel aan Uw verwachtingen zal voldoen.
Voor zover Ge reeds lid van onze vereniging waart, behoeven wij U niet veel te vertellen; Ge weet dan reeds, dat de woningen Uw en ons eigendom zijn en dat we beiden, bestuur en leden, gebaat zijn bij een behoorlijke bewoning van ons aller eigendom.
Indien Ge tot de groep van leden behoort, die eerst nu met onze vereniging kennis gaat maken, hebben wij voor U een speciaal woord van welkom en van inlichting.
Jarenlang hebben wij, leden van “Onze Woongemeenschap” gewerkt en geofferd voor dit prachtige bezit. Jarenlange vrijwillige en moeilijke arbeid is er aan vooraf gegaan alvorens wij zover waren dat we ons bezit werkelijkheid zagen worden. Met nadruk vragen wij U, dat te waarderen. Ge behoort wel zeer tot de uitverkorenen met deze woning en wij hopen dat Ge dat steeds in gedachten zult houden.
SLOOP VAN DE EERSTE PENDRECHTSE WONINGEN
[onderste foto] Het eerste woonblok van Pendrecht is helaas niet bewaard gebleven, de huizen zouden de 50 jaar net niet halen. Toen in 1995 de vernieuwing van de wijk begon was het oorspronkelijk de bedoeling om de woningen te renoveren maar na een bouwtechnisch onderzoek is gebleken dat een opknapbeurt niet meer rendabel is. Daarmee is de sloop onafwendbaar geworden en op 1 januari 2003 gaat de verhuurstop in. Enkele huizen worden tijdelijk nog voor andere doeleinden gebruikt maar het einde is onvermijdelijk: in de zomer van 2004 wordt het blok met de grond gelijk gemaakt. Kort voor de afbraak is de historische eerste steen verwijderd en opgeslagen bij de Nieuwe Unie (de opvolger van OWG en de voorloper van het huidige Woonstad Rotterdam), ik was nog net op tijd om het nummerbord van het oudste huis van Pendrecht te redden.
Op 16 mei 2007 heeft deelraadslid Ed Goverde de eerste paal geslagen voor de nieuwe woningen op deze locatie; het bouwproject langs de Oldegaarde heeft als naam De Eilanden gekregen. De bouw verloopt voorspoedig en in het voorjaar van 2008 zijn de woningen opgeleverd. De huizen op de plek van het toenmalige eerste blok hebben dezelfde nummers gekregen als hun voorgangers (988-998), alleen het laatste huis heeft geen toevoeging A meer. Omdat het koopwoningen zijn was het niet zonder meer mogelijk om de eerste steen hier terug te plaatsen, de historische steen heeft een zwervend bestaan geleid maar zal binnenkort worden teruggeplaatst in een speciaal daarvoor te maken monument bij de Zijpe. Ik heb Woonstad Rotterdam de suggestie gedaan om de onthulling te laten doen op 29 maart 2014, dan is het precies 60 jaar na de dag dat de steen officieel is gelegd!
Mario Bosch
FOTOBIJSCHRIFTEN
Bovenste foto: De oplevering van de eerste Pendrechtse woningen op 2 november 1954.
Onderste foto: De in 2008 opgeleverde nieuwbouw op de plek van de eerste Pendrechtse woningen.